سوء تغذیه زمانی است که رژیم غذایی فرد، ویتامین‌ها و مواد مغذی مورد نیاز بدن او را تامین نکند و یا تعادل مناسب برای تضمین سلامتی فرد را به همراه نداشته باشد. در واقع سوء تغذیه می‌تواند هم به دریافت کم مواد غذایی اشاره کند و هم شامل زیاده روی و مصرف نامتعادل مواد غذایی شود.
دلایل مختلفی می‌تواند سبب سوء تغذیه شود.
از جمله آنها می‌توان به تغذیه نامناسب، مشکل در دریافت مواد غذایی، شرایط مختلف جسمی و روانی، وضعیت اقتصادی نامناسب و درآمد کم اشاره کرد. اما در حالت کلی، تغذیه نامناسب مهمترین علت سوء تغذیه است. تغذیه نامناسب می‌تواند عوارضی مانند اختلال در رشد، کمبود وزن و یا کاهش وزن را به همراه داشته باشد. با ادامه این مقاله همراه باشید تا در رابطه با انواع سوء تغذیه و نکات مهمی را بیان کنیم.
سوء تغذیه چیست؟
سوء تغذیه یا Malnutrition، شامل دریافت ناکافی مواد غذایی یا نامتعادل بودن گروههای مختلفی از مواد مغذی در برنامه غذایی می‌شود. حتی افرادی که بیش از حد اضافه وزن دارند و بیشتر از کالری مورد نیاز بدنشان، کالری دریافت می‌کنند هم ممکن است دچار سوء تغذیه باشند.
چون اگر رژیم غذایی نامناسب باشد، سبب کمبود ویتامین‌ها و مینرال‌ها در بدن می‌شود.
وقتی فردی غذای خیلی کمی مصرف می‌کند یا از رژیم غذایی محدودی پیروی می‌کند یا اینکه بدن خود را از دستیابی به بعضی مواد غذایی محروم می‌کند، به طور مستقیم روی سلامتی خود تاثیر می‌گذارد. در بعضی موارد این موضوع می‌تواند تهدید کننده زندگی فرد باشد.
مطلب پیشنهادی : افزایش وزن کودک فقط با 6 راه کاملا موثر و سالم
عوارض سوء تغذیه چیست؟
اکثر افرادی که سوء تغذیه دارند، به علت اینکه غذای بسیار کمی مصرف می‌کنند، با مشکل کمبود مواد مغذی مواجه می‌شوند. سوء تغذیه می‌تواند عوارض زیر را به همراه داشته باشد:
- خطر بالا رفتن ابتلا به عفونت‌ها
- تعویق افتادن روند بهبودی زخم‌ها و بیماری‌ها
- اختلال در سلامت کلی بدن در کوتاه مدت یا بلند مدت
- مشکل در تمرکز برای مدرسه، محل کار یا سایر موارد که به تمرکز نیاز دارد
بعضی از کمبودهایی که در پی سوء تغذیه ایجاد می‌شود، می‌تواند مشکلات متعددی را برای سلامتی به همراه داشته باشد. از جمله این کمبودها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
کمبود ویتامین A
در سراسر جهان، خیلی از کودکان به دلیل کمبود ویتامین A، از مشکلات مربوط به بینایی رنج می‌برند.
کمبود ویتامین C
کمبود این ویتامین، به اسکوربیت منجر می‌شود. اسکوربیت در کشورهایی مانند ایالت متحده آمریکا به ندرت دیده می‌شود. اما در افرادی که از یک رژیم غذایی مناسب پیروی نمی‌کنند و مصرف میوه و سبزیجات کافی ندارند، دیده می‌شود.
این مشکل در افراد مسن، کودکان خردسال، افرادی که در مصرف الکل زیاده روی می‌کنند و بعضی از افرادی که با مشکلات سلامت روان مواجه هستند، بیشتر دیده می‌شود.
کمبود شدید
1. کمبود تمام ویتامین‌ها و مواد مغذی، می‌تواند سبب کواشیورکور شود. این مشکل شکل شدید سوء تغذیه محسوب می‌شود. یکی از علائم این بیماری، شکم متسع است.
2. ماراسموس از دیگر نتایج بالقوه سوء تغذیه شدید است. افراد مبتلا به ماراسموس، بافت عضلانی و چربی بسیار ناچیزی در بدن دارند.
مطلب پیشنهادی : تاثیر کاهش وزن بر کم خونی جدی است؟ 5 راه پیشگیری
انواع سوء تغذیه را بشناسید
1. کمبود غذایی
این نوع شامل عدم دریافت کالری مناسب، ریزمغذی‌های مورد نیاز بدن و دریافت پروتئین می‌شود. در چنین وضعیتی فرد با کمبود وزن، نسبت به قد و سن مواجه می‌شود و کمبودهای فراوانی خواهد داشت.
2. تغذیه بیش از اندازه
در این شرایط فرد با اینکه کالری و مواد مورد نیاز بدن را به خوبی دریافت می‌کند، باز هم با سوء تغذیه مواجه است. چون کالری دریافتی اضافی، سبب اضافه وزن او می‌شود. همچنین این کالری اضافی از غذاهایی مانند فست فود، شیرینیجات، غذاهای سرخ کردنی و چرب دریافت می‌شوند که می‌تواند آسیب زیادی را به همراه داشته باشد و حتی نیازهای بدن به ویتامین و مواد مغذی را هم تامین نمی‌کنند.
سوء تغذیه چه علائمی دارد؟
بعضی از علائمی که سوءتغذیه می‌تواند به همراه داشته باشد، موارد زیر هستند:
- افسردگی
- لرز و احساس سرمای همیشگی
- ناتوانی در تمرکز
- خستگی و تحریک پذیری
- بی اشتهایی و عدم علاقه به غذا و حتی نوشیدنی
- کاهش بافت چربی بدن
- کاهش بافت عضلانی بدن
- آسیب پذیری و افزایش خطر ابتلا به بیماری‌ها
- به تعویق افتادن روند بهبود زخم‌ها
- نارسایی قلبی
- مشکل در تنفس
سوء تغذیه در کودکان چه علائمی دارد؟
- خستگی و کمبود انرژی
- وزن بسیار کم
- استرس، اضطراب و تحریک پذیری
- مشکل در یادگیری به علت رشد رفتاری و رشد فکری کُند
- برآمدگی شکم
ابتلا به سوء تغذیه چه دلایلی دارد؟
سوءتغذیه ممکن است به دلایل مختلف بروز داده شود. عمده دلایلی که به سوء تغذیه منجر می‌شوند را در ادامه معرفی خواهیم کرد.
مصرف کم مواد غذایی
خیلی از افرادی که به سوء تغذیه دچار می‌شوند، به این علت است که از تغذیه کافی و مناسبی برخوردار نیستند یا اینکه بدن آنها در جذب مواد مغذی با مشکل مواجه است. ممکن است در پی موارد زیر چنین مشکلی ایجاد شود:
- ابتلا به سرطان
- ابتلا به بیماری‌های کبدی
- مصرف داروهایی که خوردن غذا را با مشکل مواجه می‌کنند
- مشکلات دهان مانند داشتن دندان مصنوعی با اتصالات بد
- شرایطی که به مشکل در بلع منجر می‌شود یا حالت تهوع را به همراه دارد
شرایط مربوط به سلامت روان
شرایط سلامت روان می‌تواند تاثیر مستقیم روی تغذیه داشته باشد. موارد زیر اغلب می‌توانند تغذیه بد را به همراه داشته باشند:
- افسردگی
- اسکیزوفرنی
- دمانس یا زوال عقل
- بی اشتهایی عصبی
مشکلات اجتماعی و تحرک
خیلی از عوامل می‌توانند عادات غذایی را تحت تاثیر قرار دهند طوری که به طور مستقیم سوء تغذیه را برای فرد ایجاد کنند. از جمله این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تهیه غذا از لحاظ جسمی دشوار باشد
- وضعیت اقتصادی و مالی در حدی باشد که فرد نتواند غذای روزمره خود را تهیه کند
- وجود هرگونه اختلال گوارشی
- مهارت محدود برای پخت و پز
- ناتوانی جسمی و مالی برای خروج از منزل و تهیه مواد غذایی
- تنها زندگی کردن (ممکن است برای بعضی از افراد طبخ و خوردن غذا را دشوار کند)
مشکلات گوارشی
از جمله مشکلات گوارشی که اغلب ممکن است فرد را با مشکل سوء تغذیه مواجه کند، به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:
- بیماری کرون
- بیماری سلیاک
- اولسراتیو کولیت
- اسهال یا استفراغ مداوم
سوء مصرف الکل
مصرف نامتعادل و بیش از اندازه از الکل می‌تواند به گاستریت یا صدمه دائمی به پانکراس شود. این مشکل می‌تواند هضم و جذب غذا را با مشکل مواجه کند. در نتیجه هورمون‌هایی تولید می‌کند که متابولیسم را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
از طرف دیگر الکل هم کالری دارد و می‌تواند باعث سیری برای فرد شود. طوری که فرد را از مصرف غذاهای مفید محروم می‌کند. در نتیجه مواد مغذی ضروری برای فرد تامین نخواهد شد.
سوء تغذیه با تغذیه بیش از حد
همانطور که بیان شد، سوءتغذیه ممکن است در پی مصرف بیش از اندازه مواد غذایی یا مصرف خیلی کم مواد غذایی ایجاد شود. مهمترین و برجسته‌ترین نشانه‌ای که سوءتغذیه ناشی از تغذیه بیش از اندازه به همراه دارد، چاقی و اضافه وزن است.
طبق تحقیقات انجام شده، اضافه وزن و چاقی، برای خیلی از افراد سبب کمبود ویتامین‌ها و مواد مغذی هم می‌شود. چون این افراد منابع مفیدی را برای تغذیه انتخاب نمی‌کنند و کالری اضافی را به بدن می‌رسانند.
طبق تحقیقات انجام شده روی نوجوانان، سطح ویتامین A، ویتامین C و ویتامین E در افرادی که اضافه وزن دارند، 2 الی 10 درصد کمتر از افراد در وزن متعادل است. این موضوع به این دلیل است که منابع مفیدی برای تغذیه انتخاب نمی‌شوند و فقط کالری اضافی به بدن فرد رسانده می‌شود.
تشخیص و ارزیابی سوء تغذیه
معمولا برای تشخیص سوء تغذیه، در مراکز بهداشت، غربالگری انجام می‌شود و برای تشخیص سوء تغذیه، نمودارهای کاهش وزن و شاخص توده بدنی فرد مورد بررسی قرار می‌گیرد.
معمولا اگر فرد دچار کمبود وزن باشد، آزمایشات متعددی برای بررسی سطح ویتامین‌ها و مواد مغذی او انجام خواهد شد. حتی در مواردی که فرد اضافه وزن داشته باشد، غذاهای فست فود و فراوری شده مصرف کند هم ممکن است سطح ویتامین و مواد مغذی به شدت پایین باشد.
از جمله تست‌هایی که ممکن است برای فرد مشکوک به سوء تغذیه انجام شود، به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:
- تست خون
- بررسی شرایط عمومی
- تست خون برای تعیین سطح آهن و ویتامین‌ها
- تست پر آلبومین برای تعیین سطح پروتئین
- تست آلبومین برای تشخیص بیماری کبد و کلیه
برای ارزیابی سوء تغذیه معمولا مراحل زیر را طی می‌کنند:
مرحله 1: اندازه گیری قد و وزن برای محاسبه شاخص توده بدنی و درج امتیاز برای آن
مرحله 2: توجه به درصد کمبود وزن و مشخص کردن امتیاز آن
مرحله 3: بررسی شرایط سلامت جسمی و روانی برای تعیین امتیاز
مرحله 4: بررسی نمرات و امتیازات مجموع مراحل قبل
مرحله 5: تعیین برنامه مراقبتی بر اساس نمره به دست آمده
درمان سوء تغذیه چگونه است؟
در صورتی که تشخیص داده شود که فرد سوء تغذیه دارد، باید روند درمانی مناسبی برای او تنظیم شود. معمولا باید از متخصص تغذیه برای این منظور مشورت دریافت کرد. درمان مناسب به شدت تحت تاثیر شرایط مختلف فرد خواهد بود.
این راهکارهای درمانی معمولا شامل موارد زیر می‌شود:
- غربالگری و نظارت مداوم
- تنظیم برنامه غذایی مناسب که ممکن است مکمل هم در کنار آن توصیه شود
- درمان عوامل تشدید کننده مانند درمان حالت تهوع
- درمان هر نوع عفونت احتمالی
- بررسی مشکلات دهانی و بلع
- در صورت نیاز بستری شدن در بیمارستان
- مصرف مواد مغذی بیشتر
- دریافت وریدی مواد مغذی مانند پتاسیم و کلسیم
رژیم غذایی برای درمان سوء تغذیه
مهمترین راهی که برای درمان سوء تغذیه توصیه می‌شود، پیش بردن برنامه غذایی و رژیم درمانی است. اما باید قبل از آن هر نوع بیماری زمینه‌ای را درمان کرد تا نتیجه بهتری کسب کرد.
تغذیه مناسب با توجه به شرایط بدنی، می‌تواند نتیجه مناسبی را برای فرد به همراه داشته باشد. از این طریق فرد به وزن مناسب می‌رسد و سوءتغذیه او هم درمان می‌شود.
منبع: medicalnewstoday
این مطلب توسط تیم تحریریه، از منابع مختلف گردآوری شده و صرفا جهت آشنایی شما با موضوع مورد بحث تنظیم شده است. هیچگونه تاکید یا رد در مورد این مطلب را تضمین نمی‌کنیم.