زخم بستر زخمی است که در اثر فشار طولانی مدت روی پوست ایجاد می شود. چندین مرحله آسیب برای بیماری زخم بستر شناسایی شده است که در صورت پیشگیری از عفونت قابل درمان و کنترل است.
درد زخم بستر مشکلی دردناک و نگران کننده برای سالمندان و بیماران بستری طولانی مدت است. زخم های فشاری اغلب برای افراد مسن ایجاد می شود که قادر به حرکت نیستند. اما اگر بیمار برای مدت طولانی به پوست خود فشار وارد کند فرقی نمی کند چند ساله باشد.
همراه بیمار باید به طور منظم بدن فرد را کنترل کند. در صورتی که نشانه هر چند کوچکی از این بیماری روی پوست مریض خود مشاهده کرد؛ بلافاصله یک درمان مناسب بر حسب درجه زخم بستر را پیش بگیرد.
زخم بستر چیست؟
زخم بستر یا زخم فشاری، آسیبی است که در اثر فشار طولانی مدت به پوست و بافت زیرین آن وارد می شود. این فشار می تواند کاهش جریان خون به ناحیه آسیب دیده را به همراه داشته باشد و منجر به مرگ سلول های پوست و بافت نرم شود. زخم بستر معمولاً در باسن، پاشنه پا، آرنج، شانه ها و ستون فقرات بیشتر به وجود می آید.
زخم بستر ممکن است روزها، ماه ها یا حتی سال ها طول بکشد تا بهبود یابد. اگر زخم بستر عفونی شود باعث تب و لرز در فرد می شود و در برخی موارد عفونت در سراسر بدن پخش می شود و باعث مشکلات قلبی و ضعف عمومی در بدن می شود.
انواع زخم بستر
زخم بستر بر اساس عمق و شدت آسیب به پوست و بافت نرم به چهار مرحله طبقه بندی می شود:
زخم بستر درجه 1
زخم فشاری درجه 1، خفیف ترین نوع زخم فشاری است. در این مرحله، فقط لایه بالایی پوست (اپیدرم) آسیب می بیند.
علائم زخم فشاری درجه 1
- قرمزی پوست (با فشار دادن سفید یا رنگ پریده نمی شود)
- پوست سفت یا حساس
زخم بستر درجه 2
زخم بستر درجه 2، نوع جدی تر زخم بستر است. در این مرحله، پوست آسیب دیده و تاول می زند. در این نوع ممکن است خونریزی کمی هم در محل زخم ببینیم.
علائم زخم بستر درجه 2
- تاول پوستی یا زخم باز
- پوست به شکل قرمز و ملتهب
- حساسیت یا درد در ناحیه زخم
- ترشحات شفاف یا زرد از محل زخم
زخم بستر درجه 3
زخم بستر درجه 3، شدیدترین نوع زخم بستر است. در این مرحله، پوست و بافت زیرین آسیب دیده است. زخم عمیق بوده و به عضلات، استخوان یا تاندون ها می رسد.
علائم زخم بستر درجه 3
- زخم باز (در ناحیه عضلات، استخوان یا تاندون ها)
- پوست سیاه یا قهوه ای رنگ
- حساسیت یا درد در ناحیه زخم
- ترشحات چرکی یا بدبو در محل زخم
زخم بستر درجه 4
در زخم بستر درجه 4 تمام لایه های پوست و بافت زیرین آسیب دید. عمیق زخم به حدی پیش رفته که به استخوان و تاندون ها رسید.
علائم زخم بستر درجه 4
- زخم باز (در ناحیه عضلات، استخوان یا تاندون ها)
- بافت مرده در کف زخم
- ترشحات چرکی یا بدبو از زخم
- حساسیت یا درد در ناحیه زخم
مراحل درمان زخم بستر
درمان زخم بستر بسته به مرحله ای که زخم در آن قرار دارد باید توسط پزشک متخصص انجام شود. هنگامی که زخم باز است، درمان دشوارتر می شود و شامل موارد زیر است:
- فشار را از ناحیه آسیب دیده بردارید.
- زخم را تمیز کنید.
- از زخم با پانسمان محافظت کنید.
- مصرف آنتی بیوتیک برای درمان عفونت با تجویز پزشک لازم است.
- یک رژیم غذایی سالم و مغذی برای بیمار در نظر بگیرید.
- برداشتن بافت آسیب دیده از زخم یکی از اقدامات مهم است.
- پیوند پوست سالم به ناحیه آسیب دیده در مراحل حاد و زیر نظر پزشک متخصص انجام می شود.
اگر بیمار بی اختیاری داشته باشد، بهبود زخم ها دشوارتر می شود زیرا ناحیه آسیب دیده دائما مرطوب است و رطوبت خطر عفونت باکتریایی را افزایش می دهد.
علل زخم بستر
فشار زخم بستر می تواند باعث کاهش جریان خون به ناحیه آسیب دیده شود. به مرور زمان شاهد مرگ سلول های پوست و بافت نرم هستیم. عواملی که باعث ایجاد زخم بستر می شود را می توان این گونه توضیح داد:
بستری بودن طولانی مدت یا بی حرکتی
هنگامی که بیمار برای مدت طولانی در وضعیت ثابت قرار می گیرد، فشار روی پوست می تواند باعث ایجاد زخم فشاری شود.
اضافه وزن یا چاقی
وزن اضافی می تواند فشار بیشتری روی پوست و بافت زیرین ایجاد کند.
بریدگی
زخم فشاری ناشی از بریدگی زمانی اتفاق می افتد که نیروی محکمی بدن بیمار را به سمت پایین حرکت می دهد. بنابراین پوست بدن روی تخت کشیده می شود و در اثر تاثیر آن آسیب هایی به بیمار می رسد.
رطوبت
یکی دیگر از عوامل ایجاد زخم های فشاری رطوبت ناشی از عرق، ادرار و مدفوع است. در نتیجه می تواند روی پوست نشسته و باعث تحریک پوست و افزایش خطر عفونت شوند.
بیماری های عصبی یا عروقی
این بیماری ها می توانند باعث کاهش جریان خون در پوست شوند.
پوست نازک یا حساس
پوست نازک یا حساس می تواند خطر ابتلا به زخم بستر را افزایش دهد. این نوع پوست بیشتر مستعد آسیب است.
علائم و نشانه های زخم بستر
زخم بستر بر اثر فشار زیاد در بازه زمانی کوتاه یا حتی فشار ملایم در مدت زمان طولانی به وجود می آید. علائم و نشانه های زخم بستر در مراحل اولیه به صورت قرمزی، تورم و حساسیت یا درد خود را نشان می دهد. اما در مراحل پیشرفته شاهد علائم و نشانه های زیر هستیم:
- تاول و ترشحات
- عفونت و بوی بد
- درد شدید
- تب و لرز
- قرمزی و تورم اطراف زخم
- چرک یا ترشحات بدبو از زخم
مراقبت از زخم بستر
درمان زخم بستر به نوع زخم بستگی دارد. در مراحل اولیه، زخم بستر معمولاً با مراقبت های خانگی قابل درمان است. اما برای هر کدام از درجه های زخم بستر باید مراقبت های جداگانه ای انجام داد:
- تغییر موقعیت بیمار به طور منظم
- استفاده از تشک یا پد ضد زخم
- تمیز کردن زخم با محلول سالین
- استفاده از پانسمان مناسب برای زخم
- کنترل عفونت
- برداشتن بافت مرده (دبریدمان)
پس از شروع درمان، باید بیمار به طور منظم توسط پزشک یا پرستار معاینه شود. این کار برای اطمینان از بهبود زخم و جلوگیری از عوارض احتمالی ضروری است.
پیشگیری از زخم بستر
پیشگیری از زخم بستر بیماران زیاد دشوار نیست. برای این کار بهتر است پرستاران برای هر کدام از درجه های زخم بستر مراحل زیر را با دقت انجام دهند:
- پیشگیری از زخم فشاری درجه 1
برای جلوگیری از زخم فشاری درجه 1، تغییر موقعیت بیمار به طور منظم توصیه می شود. این کار به کاهش فشار روی پوست کمک می کند. همچنین می توانید از تشک یا پد ضد زخم برای کاهش فشار روی پوست استفاده کنید.
- پیشگیری از زخم بستر درجه 2
برای جلوگیری از زخم بستر درجه 2، استفاده از تشک یا پد ضد زخم، تغییر موقعیت بیمار به طور منظم، تمیز و خشک نگه داشتن پوست بیمار توصیه می شود.
- پیشگیری از زخم بستر درجه 3
با مراقبت و پیشگیری مناسب، می توان از بروز یا از پیشرفت آن جلوگیری کرد. کنترل وزن بیمار، استفاده از تشک یا پد ضد زخم، تمیز و خشک نگه داشتن پوست بیمار می تواند در ادامه روند بهبودی به بیمار شما کمک زیادی کند.
- پیشگیری از زخم بستر درجه 4
اگر بیمار شما زخم بستر درجه 4 دارد، پزشک یا پرستار به شما توصیه می کند که برای درمان زخم در بیمارستان بستری شود.
زخم بستر در کودکان
یکی از باورهای غلط مردم این است که فکر می کنند زخم بستر فقط برای بزرگسالان است و توجه زیادی به بدن کودکان ندارند. متاسفانه دلایل زیادی وجود دارد که باعث ایجاد زخم بستر در کودکان می شود. کودکان مبتلا به بیماری های عصبی و ضایعات نخاعی بیش از سایرین در معرض ابتلا به این عارضه هستند. اما خوشبختانه روش های مختلفی برای پیشگیری و درمان زخم بستر در کودکان وجود دارد که با استفاده از آن ها می توانید به راحتی زخم های ایجاد شده را از بین ببرید.
عوامل مختلفی باعث ایجاد زخم در بدن کودکان می شود. بدون شک علت اصلی این مشکل کاهش فعالیت کودکان است. نشستن و دراز کشیدن طولانی مدت کودکان از دلایل اصلی این مشکل است. جالب است بدانید یکی دیگر از عوامل ایجاد زخم بستر در کودکان، رژیم غذایی نامناسب آنها است. اگر کودک آب کافی مصرف نکند، بیشتر در معرض این عارضه قرار می گیرد. اضافه وزن و همچنین سابقه زخم فشاری از دیگر عواملی است که می تواند در بروز این مشکل موثر باشد.
زخم بستر در افراد مسن
زخم بستر در افراد مسن شایع تر از جوانان است. این مشکل برای این عزیزان زمانی رخ می دهند که خون رسانی به پوست برای بیش از 2 تا 3 ساعت متوقف شود. با لایه برداری پوست، زخم ها به صورت یک ناحیه قرمز و دردناک شروع می شوند که در نهایت به رنگ بنفش در می آیند. در صورت عدم درمان، پوست ممکن است تجزیه شود و ناحیه زخم عفونت کند.
زخم بستر می تواند عمیق باشد و به عضلات و استخوان ها سرایت کند. هنگامی که زخم ها ایجاد می شوند، اغلب به کندی بهبود می یابند. بسته به شدت زخم بستر، وضعیت جسمانی فرد و وجود بیماری های دیگر (مانند دیابت)، زخم بستر ممکن است مدت ها طول بکشد تا بهبود یابد. در برخی موارد حتی برای کمک به روند بهبود نیاز به جراحی است.
زخم بستر در افراد دیابتی
با گذشت زمان، سطح بالای قند خون می تواند به اعصاب و عروق خونی شما آسیب برساند. این وضعیت جریان خون را به ویژه در بازوها و پاها کاهش می دهد و بهبود زخم ها و بریدگی ها را دشوار می کند. خطر عفونت نیز افزایش می یابد.
علاوه بر این، دیابت با وضعیتی به نام بیماری شریان محیطی (PAD) همراه است که جریان خون را در پاهای شما کاهش می دهد. آسیب عصبی یا نوروپاتی می تواند درد و سایر علائم آسیب یا بیماری را بدتر کند.
به طور کلی، زخم ها خطرناک هستند زیرا می توانند منجر به عفونت های جدی یا حتی قانقاریا شوند. در برخی موارد، تنها راهی که پزشکان می توانند عفونت را درمان کنند، جراحی ناحیه آسیب دیده است.
مراحل بهبود زخم بستر
- کم کردن فشار روی ناحیه زخم
- تمیز کردن زخم بستر
- پوشاندن محل زخم بستر با گازهای استریل
- استفاده از کرم های موضعی ترمیم کننده
- برداشتن بافت مرده از روی زخم
- استفاده از تشک های مواج
- دادن منظم آنتی بیوتیک به بیمار
عوارض زخم بستر
در صورت عدم درمان، زخم های فشاری می توانند به آسیب های فشاری جدی تبدیل شوند که در برخی موارد غیر قابل برگشت هستند. افرادی که از این عارضه رنج می برند بیشتر مستعد ابتلا به زخم های فشاری هستند.
یکی از خطرناک ترین عوارض این بیماری ایجاد سولیت است که نوعی عفونت باکتریایی است. این عفونت از سطح پوست به لایه های عمیق نفوذ می کند و می تواند زندگی بیمار را تهدید کند. از دیگر عوارض زخم بستر می توان به گسترش عفونت به استخوان ها و مفاصل اشاره کرد. در این صورت عفونت باعث از کار افتادن اندام ها و آسیب به عملکرد آنها می شود.
به طور کلی، عوارض زخم فشاری عبارتند از:
- سلولیت: عفونت پوست
- استئومیلیت: عفونت استخوان
- باکتریمی: عفونت خون
- مننژیت: عفونت مغز و نخاع
- اندوکاردیت: بیماری قلبی