همان طور که همه ما می دانیم، چاقی در حال حاضر به یک بحران جهانی تبدیل شده است که با پیشرفت بیماری های بسیاری مانند بیماری های قلبی، دیابت نوع 2 و فشار خون بالا همراه است. مطالعات جدیدتر نشان داده اند اثرات چاقی محدود به اختلالات جسمی نشده و می تواند بر سلامت ذهنی و روانی نیز موثر باشد. در واقع اکثر افراد با خطرات شناخته شده چاقی بر سلامت و ایجاد بیماری های متابولیکی آشنا هستند، اما در زمینه ارتباط وسیع چاقی و اختلالات ذهنی از جمله اختلال در عملکرد مغز و حافظه اطلاع چندانی ندارند. از این بابت دکتر مهدی شادنوش ، بهترین متخصص تغذیه در تهران ، مطلب جامعی تحت عنوان اثر چاقی بر حافظه تهیه نموده است.
نتایج مطالعه ای در سال 2009 در دانشگاه UCLAآمریکا نشان داد بافت مغزی در افراد چاق 8٪ و در افراد دارای اضافه وزن 4٪ کمتر از افراد دارای وزن نرمال است. این کاهش قابل ملاحظه می تواند منجر به اختلال در عملکرد شناختی مغز و افزایش خطر بیماری هایی مانند آلزایمر شود . مطالعات بیشتر در این زمینه نشان داد کاهش بافت مغزی در افراد چاق عمدتا در لوب هایی از مغز رخ می دهد که برای برنامه ریزی ، تمرکز و حافظه حیاتی هستند. در واقع مغز افراد چاق بر اساس این مطالعه 16 سال مسن تر از افراد دارای وزن نرمال بود.
مطالعه دیگری در دانشگاه UCLانگلستان نشان داد
افراد چاق سریع تر از افراد دارای وزن نرمال توانایی های ذهنی خود را از دست می دهند. پیگیری افراد چاق برای یک دهه نشان دهنده 22.5٪ کاهش سریع تر در عملکرد شناختی مغز آن ها بود. سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که آیا کاهش وزن ، تغییر در رژیم غذایی و سبک زندگی و کنترل سایر عوامل خطر مرتبط با چاقی که برای بهبود وضعیت جسمانی و بیماری ها در افراد چاق توصیه می شود ، می تواند در بهبود عملکرد مغز و حافظه نیز موثر باشد و خطر ابتلا به آلزایمر و زوال مغزی را کاهش دهد ؟
در پاسخ باید گفت در واقع مطالعات جدیدتر نشان داده اند که این فرضیه تا حدی درست است. مطالعه ای در سوئد نشان داد که حافظه در زنان دارای اضافه وزن و مسن که از طریق رژیم غذایی وزن خود را کاسته بودند بهبود پیدا کرد. فعالیت مغزی این افراد به ویژه در نواحی مرتبط با حافظه در مغز نیز تغییر یافته بود.
اثر چاقی بر حافظه
محققان از چگونگی اثر گذاری اضافه وزن و چاقی بر عملکرد حافظه به خوبی مطمئن نیستند؛ اما تصور می شود افزایش تجمع چربی در بدن فرد می تواند تغییراتی از جمله تغییر در سطوح هورمون ها را ایجاد کند. سطوح تغییر یافته این هورمون ها می تواند بر نحوه عملکرد مغز موثر باشند.
همچنین بر اساس یافته های برخی مطالعات ارتباط بین چاقی و کاهش عملکرد مغزی می تواند ناشی از افزایش مقاومت به انسولین و اختلال در متابولیسم قندها باشد. بر این اساس گفته می شود در این شرایط کارایی بدن در استفاده از گلوکز و سایر قندها کاهش یافته و در نتیجه جریان اکسیژن خون به خوبی به نواحی مختلف بدن از جمله مغز نخواهد رسید. تصور می شود که به همین دلیل بیماران چاق مبتلا به دیابت دارای اختلالاتی در حافظه طولانی مدت خویش می باشند.
چاقی و عملکرد حافظه
رابطه بین چاقی و خطر افزایش یافته مرگ و میر و بیماری های جسمی به خوبی اثبات شده است. رابطه بین چاقی و سلامت حافظه ، بیشتر و بیشتر در حال شناخته شدن است. چاقی در میانسالی ، فاکتور خطر قابل ملاحظه ای در رشد زوال عقل عروقی به شمار می آید. علاوه بر خطر افزایش یافته یک خط سیر شتاب گرفته در فرسایش حافظه ، شواهد نشان می دهد که چاقی اوایل و اواسط بزرگسالی ، تاثیر زیان آور آنی بر روی عملکرد حافظه دارد. یک رابطه منفی بین معیارهای جسمی چاقی و تعداد دامنه های حافظه گزارش شده ، وجود دارد. برای مثال ، چاقی با عملکرد ناقص بر روی وظایف حافظه رویدادی ارتباط دارد.
یادگیری کلامی ، با به یادآوری تاخیری و تشخیص کلمات ، نشان داده می شود که در افراد دارای شاخص جرم بدن بالاتر در مقایسه با افراد دارای شاخص جرم بدن پایین تر ، دچار نقص بیشتری می شود که نشاندهنده اثر چاقی بر حافظه است. نقص های مشابه در وظایف حافظه برای رویدادهای بصری نیز نشان داده می شود. عملکرد ناقص حافظه در حال کار نیز در افراد بزرگسال جوان در مقایسه با نمونه های کنترل دارای وزن سالم ، نشان داده شده است. با این وجود برخی مطالعات هیچ تفاوتی را در عملکرد بین افراد چاق و غیر چاق ، گزارش نداده است.
تاثیرات چاقی بر روی مغز
مطالعات تصویر برداری مغز نشان می دهد که چاقی با آتروفی عصبی ارتباط دارد. تغییرات ساختاری در ساختار عصبی افراد چاق نیز گزارش شده است. برای مثال شاخص جرم بدن بالا رفته ، با حجم مغز کاهش یافته ، صرف نظر از سن و بیماری ، ارتباط دارد. همچنین ، شاخص جرم بدن افزایش یافته ، با اتروفی ماده خاکستری در قشرهای گیجگاهی ، پیشانی و پس سری ، هیپوکامپ ، تالاموس و مغز میانی و یکپارچگی کاهش یافته ماده سفید در سراسر مغز ، ارتباط دارد. بعلاوه باید خاطر نشان کنیم که همیشه تفکیک کردن مشارکت چاقی در این نقص های ساختاری ناشی از تاثیرات پیری و بیماری های مرتبط با چاقی ، امکان پذیر نمی باشد.
اثر چاقی بر حافظه ؛ با این وجود ، چاقی را می توان بعنوان یک فاکتور خطر قابل ملاحظه برای یکپارچگی عصبی کاهش یافته ، در نظر گرفت. علاوه بر تغییرات ساختاری و ریخت شناسی در مغز افراد چاق ، مطالعات تصویر برداری عصبی ، فعالیت عملکردی تغییر یافته را نیز نشان می دهد. این شامل کاهش جریان خون منطقه ای به کورتکس جلویی مغز در افراد بزرگسال سالم با شاخص جرم بدن افزایش یافته می باشد. فعالیت عملکرد کاهش یافته قابل ملاحظه ، در نواحی قشری مرتبط با حافظه رویدادی ، با چاقی و مقاومت انسولین ارتباط دارد.
سن ، چاقی و خطر زوال عقل
رابطه بین چاقی و کاهش حافظه در سنین بالاتر ، هنوز معلوم نیست. شواهدی وجود دارد که نشان می دهد چاقی از نظر شاخص جرم بدن و چاقی مرکزی ، در میانسالی ، یک فاکتور خطر برای نقص های عملکرد حافظه بوده و بعنوان یک فاکتور خطر قابل تغییر برای کاهش و نقص حافظه به شمار می آید. با این وجود ، ظاهراً چاقی در سنین بالاتر ، سطح حفاظتی را در قبال کاهش حافظه ارائه می نماید و برخی مطالعات ، کاهش کندتر در افراد چاق در مقایسه با افراد دارای وزن نرمال را نشان می دهد.
تحقیقات علمی نشان داده است که افزایش وزن و چاقی در میانسالی می تواند اثر چاقی بر حافظه بگذارد و فرد را به بیماری زوال عقل دچار می سازد. در واقع افراد مسن که با عارضه اضافه وزن رو به رو هستند درصد بیشتری به اختلالات عملکرد مغز مانند زوال عقل دچار می شوند.
زوال عقل و چاقی
یک عبارت کلی است برای توضیح ایرادات عملکرد مغز به شمار می رود همچون ؛ فراموش کاری ، به خاطر نداشتن افراد و اتفاقات و از این قبیل رخداد ها از علائم و نشانه های زوال عقل در شخص به حساب می آید. درست است که گفته شد پیری یکی از علل این بیماری است اما عوامل طبیعی دیگری را نیز شامل می شود. رایج ترین نوع زوال عقل ، آلزایمر است. با افزایش روند سن طبیعتا بسیاری از بیماری ها در فرد پدیدار می شود و بعضی دیگر نیازمند داشتن یک فاکتور مانند چاقی است. طبق گفته های دکتر شادنوش ، بهترین متخصص تغذیه در تهران افزایش وزن موجب می شود که جریان خون به مغز کاهش پیدا کند و سبب محدودیت عروق نیز می شوند.
این عارضه مسدودیت عروق منجر به ایسکمی مغز نیز می شود که به معنای نرسیدن اکسیژن به مغز است که درصد از دست دادن حافظه را بیشتر می کند. و این یکی از موارد اثر چاقی بر حافظه است ؛ همانطور که می دانید بدن افراد چاق تمایل بیشتر به جذب سلول های چرب دارند و این به مرور موجب از دست دادن سلول های سفید مغز می گردند. وظیفه سلول های سفید مدیریت و ارتباط با اتصالات عصب در مغز است. به مرور این اتفاق باعث ایجاد اختلال در عملکرد مغز می شوند.
چاقی در میانسالی خطر زوال عقل و آلزایمر
چاقی در میانسالی با زوال عقل و آلزایمر مرتبط نخواهند بود. اما بررسی ها نشان می دهد که به عواملی مانند دیابت، فشار خون بالا، خواب ناکافی و عدم فعالیت بدنی منظم مرتبط است که به نوبه خود ممکن است عوامل خطر زوال عقل و آلزایمر باشند. برای حفظ سلامتی عمومی و کاهش خطر بروز آلزایمر، می توانید به راه های زیر توجه کنید:
- رعایت یک رژیم غذایی سالم و تنوع پذیر که شامل میوه ها، سبزیجات، محصولات غنی از فیبر، ماهی چرب و روغن های نباتی باشد.
- فعالیت بدنی منظم و ورزش هفتگی حداقل 150 دقیقه به میزان متوسط یا 75 دقیقه به میزان شدید.
- حفظ وزن مناسب و کنترل بیش‌ازحد چاقی.
- نگهداری فشار خون، چک کردن سطح چربی خون (کلسترول) و مدیریت دیابت با مشورت مشاوره تغذیه.
- آرامش و کاهش استرس در زندگی روزمره.
چاقی و آسیب دیدن حافظه
درباره چاقی و تأثیر آن بر حافظه، مطالعاتی صورت گرفته است که نشان می‌دهند چاقی می‌تواند تأثیراتی بر عملکرد شناختی داشته باشد. به طور کلی، داشتن وزن بیش از حد می تواند عوارضی مثل دیابت، فشار خون بالا و بیماری های قلبی را به همراه داشته باشد. این عوارض می توانند بر عملکرد مغز و حافظه نیز تأثیر بگذارند.
اخیرا مطالعاتی نشان داده اند که چاقی می تواند با کاهش حجم مغز و تغییر ساختار آن همراه باشد. این مسائل ممکن است باعث تحلیل و پردازش اطلاعات کمتر، کاهش توانایی یادگیری و خاطره سازی و اختلال در تمرکز و توجه شوند.
اما همچنان نیاز به تحقیقات بیشتری برای درک دقیق تر این رابطه وجود دارد و مسائل دیگری همچون سبک زندگی فعلی، تعداد ساعات خواب، تغذیه و عوامل روانی نیز بر عملکرد شناختی و حافظه تأثیر دارد.
پس برای حفظ کلیت سلامتی، رعایت یک سبک زندگی سالم که شامل فعالیت بدنی منظم، تغذیه متعادل و متنوع و حفظ وزن سالم است، به همراه مراقبت های پزشکی و مشاوره تغذیه مناسب، توصیه می شود.