حتما شما هم در مورد کمبود آهن کودکان و تاثیری که روی سلامت آن‌ها دارد، شنیده‌اید. آهن یک ماده مهم برای عملکرد صحیح بدن بوده و باعث رشد مغزی کودکان و تامین انرژی روزانه آن‌ها خواهد شد. در بیشتر مواقع، نوزادان، کودکان نوپا، پیش‌دبستانی‌ها و نوجوانان در خطر ابتلا به کم‌خونی هستند و ممکن است گاهی عدم رشد و تکامل را در آن‌ها ببینید. به همین دلیل، مصرف آهن در کودکان ضروری بوده و باید نیاز بدن آن‌ها تامین شود. در این مطلب از مرکز خدمات پرستاری سلامت اول می‌خواهیم به بررسی علائم کمبود آهن کودکان و کلیه نکاتی که برای جلوگیری از این مشکل و عوارض ناشی از آن باید بدانید بپردازیم؛ با ما همراه باشید.
روش‌های تشخیص انواع کمبود آهن در کودکان
زمانی که نشانه های کمبود آهن در کودکان آشکار شد، لازم است به پزشک مراجعه کنید. در صورت عدم مراجعه و شروع درمان، عوارض فقر آهن در کودکان بیشتر شده و باعث بروز آسیب‌های جدی‌تری در بدن آن‌ها خواهد شد. انواع کمبود آهن کودکان را با انجام آزمایشات زیر روی خون او تشخیص می‌دهند:
- اندازه‌گیری هموگلوبین و هماتوکریت
- شمارش کامل خون
- اسمیر محیطی
در ادامه به فهرست کامل‌تری از این روش‌های تشخیص می‌پردازیم.
پیشنهاد مقاله: مزایا و معایب قطره آهن در کودکان
1. اندازه‌گیری هموگلوبین و هماتوکریت
در این آزمایش میزان هموگلوبین یعنی پروتئینی که به اکسیژن متصل می‌شود و هماتوکریت یعنی نسبت حجم گلبول‌های قرمز به حجم کل خون را اندازه‌گیری می‌کنند. کاهش این مقادیر نشانی از کم‌خونی خواهد بود.
2. شمارش کامل خون
در این آزمایش، شمارش دقیق گلبول‌های قرمز و سفید، پلاکت‌ها و گاهی اوقات رتیکولوسیت‌ها یا گلبول‌های قرمز جوان انجام می‌شود. این آزمایش اطلاعات بیشتری درباره وضعیت خون کودک ارائه می‌دهد.
3. اسمیر محیطی
در این آزمایش، یک نمونه کوچکی از خون زیر میکروسکوپ بررسی شده و طبیعی یا غیرطبیعی بودن آن بررسی می‌شود.
با توجه به نتایج آزمایش خون، ممکن است نیاز به آسپیراسیون استخوان مغز، بیوپسی استخوان مغز یا هر دو آن‌ها باشد. این آزمایشات به منظور بررسی سلول‌های خونی طبیعی و غیرطبیعی، تعداد و رشد سلول‌ها انجام می‌شوند.
راه های پیشگیری از فقر آهن کودکان
برای پیشگیری از فقر آهن در کودکان ، باید اقدامات مختلفی انجام داد. در اینجا می‌خواهیم به چند نمونه از مواردی که در پیشگیری از این مشکل تاثیرگذار هستند، اشاره کنیم:
- مصرف غذاهای سرشار از آهن
- مصرف منابع ویتامین C
- محصولات غنی شده با آهن
- عدم مصرف مواد مضر
در ادامه به فهرست کامل‌تری از این راه‌های پیشگیری می‌پردازیم.
1. مصرف غذاهای سرشار از آهن
غذاهایی مانند گوشت قرمز، جگر، ماهی، تخم‌مرغ، نخود، لوبیا، عدس، اسفناج، برگ کاهو و غلات سرشار از آهن هستند. بنابراین اضافه کردن آن‌ها به رژیم غذایی، به تنهایی می‌تواند آهن مورد نیاز بدن را تامین کند.
2. مصرف منابع ویتامین C
ویتامین C به جذب آهن در بدن کمک می‌کند. بنابراین، می‌توانید میوه‌ها و سبزیجاتی که حاوی این ویتامین هستند، مانند پرتقال، نارنگی، توت‌فرنگی، تمشک، گیلاس، کیوی، فلفل دلمه‌ای و گلابی را در رژیم غذایی کودک قرار دهید.
3. محصولات غنی شده با آهن
برخی از محصولات غذایی مانند غلات آهن‌دار، نان‌ها و صبحانه‌های غنی شده با آهن در بازار موجود هستند که می‌توانند برای کودک نیز جذاب باشند. مصرف این مواد غذایی به تامین آهن بدن کمک می‌کند.
4. عدم مصرف مواد مضر
بعضی از مواد خوراکی باعث کاهش جذب آهن بدن می‌شوند. در این میان می‌توانیم به کافئین یا کلسیم اشاره کنیم. برای پیشگیری از کم‌خونی باید میزان این مواد در غذای کودک را به حداقل برسانید و به جای آن غذاهایی مانند اسفناج، هویج، خربزه و کدو که حاوی ویتامین A هستند و به سلامتی سیستم ایمنی و جذب آهن کمک می‌کنند را جایگزین کنید.
درمان کمبود آهن کودکان
درمان کمبود آهن کودکان با استفاده از مکمل‌های مختلف و تغذیه صحیح آغاز می‌شود. معمولا پس از تشخیص، مکمل‌های دارای آهن در قالب قرص یا قطره برای کودک تجویز می‌شوند که با تحریک معده و روده، به جذب آهن در بدن کمک می‌کنند. بهتر است این مکمل‌ها با معده خالی یا همراه با آب پرتقال مصرف شوند، زیرا ویتامین C موجود در آب پرتقال به جذب آهن کمک می‌کند. البته مصرف مکمل‌های آهن باید طبق دستور پزشک یا متخصص تغذیه باشد.
همچنین در این شرایط پزشک تاکید خواهد کرد که مصرف مواد غذایی با میزان آهن بالا نیز به حداکثر خود رسیده و از این طریق هم درمان فقر آهن انجام خواهد شد. بعضی از منابع غذایی که غنی از آهن هستند عبارتند از غلات مانند گندم وجو، ماکارونی، برنج، نان سبوس‌دار، گوشت قرمز و مرغ، ماهی و جگر، سبزیجات مثل اسفناج و جعفری، حبوباتی مانند لوبیا و عدس که البته باید بر اساس برنامه غذایی مناسب کودک استفاده شوند.
در موارد نادری که سطح هموگلوبین کودک بسیار پایین بوده و بقیه روش‌ها موثر نباشند، ممکن است تزریق خون یا آهن انجام شوند. این روش معمولاً در موارد شدید فقر آهن استفاده شده و پزشک متخصص باید آن را تجویز کند.
پیشنهاد مقاله: 7 کمبود شایع مواد مغذی که لازم است بدانید
عوارض کمبود آهن در کودکان
عوارض کمبود آهن در کودکان در ظاهر و همچنین سلامت روان آن‌ها تاثیر می‌گذارد. در این قسمت به چند مورد از پیامدهای مهم فقر آهن در کودکان اشاره شده است:
- رنگ پوست کودک نشانه‌ای برای تشخیص کمبود آهن در بدن است. ممکن است در کودکانی که دچار فقر آهن هستند، پوست زرد یا کمرنگ به نظر برسد.
- کودکان مبتلا به کم‌خونی فقر آهن ممکن است بداخلاق، عصبی یا بی‌حوصله باشند. همچنین ممکن است تمرکز و توجه کمتری نسبت به قبل داشته باشند.
- این کودکان ممکن است احساس خستگی و کمبود انرژی داشته باشند.
- کاهش هموگلوبین در کودکان ممکن است باعث افزایش ضربان قلب شود. بنابراین ضربان قلب سریع می‌تواند یکی از علائم کم‌خونی ناشی از فقر آهن باشد.
- کمبود آهن می‌تواند باعث تغییر در زبان شود. زبان ممکن است زخمی، قرمز یا متورم شده و رنگ غیرطبیعی داشته باشد.
- در برخی موارد، طحال بزرگ یکی از نشانه‌های ابتلا به کم‌خونی فقر آهن است. این موضوع ممکن است به علت تلاش بدن برای تولید بیشتر گلبول‌های قرمز باشد.
- یک علامت کمیاب کم‌خونی فقر آهن در کودکان ، تمایل آن‌ها به خوردن مواد غیرعادی مانند خاک، یخ، خاکستر و … است. این وضعیت به عنوان پیکا شناخته شده و نشانه کمبود آهن است.
در صورت مشاهده هر یک از این علائم در کودک خود، بهتر است با پزشک یا متخصص کودکان مشورت کنید تا تشخیص دقیق و درمان مناسب انجام شود.
مواردی که کمبود آهن در کودکان را افزایش می دهند…
به طور کلی، برخی از کودکان نسبت به بقیه بیشتر در معرض ابتلا به کم‌خونی هستند. به عنوان مثال، نوزادانی که زودتر از موعد به دنیا می‌آیند، ممکن است کمبود آهن را بیشتر از سایر نوزادان تجربه کنند، زیرا آهن کمتری را از بدن مادر دریافت کرده‌اند.
همچنین اگر نوزاد در دوران بارداری وزن کمتری داشته باشد، ممکن است ذخیره آهن در بدن او نیز کمتر شود. کودکانی که از شیر مادر تغذیه نمی‌کنند را هم می‌توانیم در میان آن‌هایی قرار دهیم که بیشتر در معرض کمبود آهن هستند، چرا که در ترکیبات شیرخشک معمولا آهن دیده نمی‌شود یا اگر وجود داشته باشد، مقدار آن بسیار کم است.
برخی از بیماری‌ها و عفونت‌های مزمن هم می‌توانند باعث کم شدن ذخیره آهن در بدن شوند. همچنین برخی از بیماری‌های گوارشی مانند سلیاک و اختلالات در جذب نیز در میان مواردی قرار می‌گیرند که کم‌خونی را به دنبال خواهند داشت.
کودکانی که اضافه‌وزن دارند، ممکن است به دلیل نیاز بالاتر بدن به آهن، کمبود آهن را تجربه کنند. به علاوه رژیم غذایی کودکان که حاوی مواد غذایی با میزان آهن کم است نیز، می‌تواند باعث فقر آهن در بدن آن‌ها شود. زندگی در شهرهای با آلودگی هوای شدید و بالا بودن سطح سرب هم می‌تواند دلیلی برای کمبود آهن بدن کودکان باشد.
پیشنهاد مقاله: فقر آهن در کودکان و هر آن چه والدین و مراقبان کودک باید بدانند
انواع کمبود آهن در کودکان و راه‌های پیشگیری و درمان آن‌ها
دلایل اصلی کم‌خونی در بدن کودکان، تخریب سریع سلول‌های قرمز خون، تولید ضعیف سلول‌های خونی و کمبود آهن و ویتامین‌ها هستند. کمبود آهن باعث کمبود هموگلوبین و کاهش تولید سلول‌های خونی شده و کمبود ویتامین‌ها مانند B9، B12 و C نیز می‌تواند باعث فقر آهن شود.
تخریب سریع سلول‌های قرمز خون ممکن است به علت بیماری سلول‌های داسی شکل، تالاسمی، اسفروسیتوسیز و کمبود آنزیم G6PD رخ دهد. این وضعیت باعث کاهش تولید سلول‌های قرمز خونی خواهد شد. کم‌خونی پرنیشیوز، آپلاستیک و همولیتیک نیز انواع مختلفی از کم‌خونی هستند که دلیل اصلی آن‌ها فقر آهن نیست.
کمبود آهن در کودک را سریعا پیگیری کنید
در این مطلب به طور کامل در مورد کمبود آهن کودکان صحبت کرده و نکاتی را برای جلوگیری از بروز این مشکل به شما ارائه کردیم. همانطور که مشاهده کردید، علائم کمبود آهن کودکان بسیار واضح بوده و هر فردی می‌تواند با مشاهده آن‌ها، از پزشک متخصص برای شروع پروسه درمان کمک بگیرد. اما پیشگیری همیشه بهتر از درمان است و می‌توانید به راحتی با رعایت مواردی که در این مطلب گفته شد، درصد بروز این بیماری در فرزند خود را به حداقل برسانید شما عزیزان می‌توانید جهت اعزام پرستار کودک و یا بیمار در منزل با کارشناسان ما در ارتباط باشید.
سوالات متداول
کدام علائم نشانه کم‌خونی آپلاستیک است؟
سرگیجه، کبودی‌های بدون دلیل، خون دماغ شدن، خونریزی لثه و تپش قلب در میان علائم و نشانه‌های کم‌خونی آپلاستیک قرار می‌گیرند.
علائم کم‌خونی همولیتیک در کودکان چیست؟
این بیماری با کبد و طحال بزرگ، ادرار تیره و خستگی زیاد نمایان می‌شود.
آیا سر درد و کاهش وزن در کودک نشانی از کم‌خونی است؟
البته دلایل مختلفی برای این دو مشکل وجود دارد، اما در کم‌خونی پرنیشیوز، کودک این علائم را حس خواهد کرد.
وظیفه آهن در بدن چیست؟
آهن وظیفه ساخت هموگلوبین که باعث رساندن اکسیژن خون به اعضای بدن می‌شود را به عهده دارد. همچنین در دوران نوزادی و اوایل کودکی به رشد عصبی کمک می‌کند.
زمان مناسب مصرف مکمل آهن چه موقعی است؟
از 4 ماهگی به بعد و با توجه به دستور پزشک، می‌توانید مکمل آهن را به کودک خود بدهید.