درست سه سال پیش، در اواخر بهمن ماه ۱۳۹۸ (معادل اوایل ۲۰۲۰ میلادی) بود که برای نخستین بار، سر و کله ویروس منحوس کرونا در کشور وسیع آسیایی چین پیدا شد. این تولد، آغاز موج‌های پی در پی همه گیری کرونا و مرگ و میر میلیون‌ها انسان بود که آسیب‌های روحی و جسمی بسیاری را برای مردم به یادگار گذاشت. آمار هزار هزاران مرگ و میر در روز، ماسک و الکل و دستکش که پایه ثابت زندگی روزمره شده بودند، قرنطینه و دوری، نگرانی از دست دادن عزیزان همه از چالش‌های دوران شیوع کرونا بودند که گاها مردم را از بازگشت زندگی عادی و بدون ویروس ناامید می‌کردند.
روزگار با کنترل ویروس کرونا به خوبی می‌گذشت تا اینکه در روزهای پر شور و اشتیاق کریسمس و آغاز سال نو میلادی ۲۰۲۳ باری دیگر خبر شوم اوج گرفتن سویه جدیدی از کرونا در کشورهایی از جمله چین (که مبدا این بیماری نیز بود) جهان را پر کرد. امروز در آغاز سال ۲۰۲۳ میلادی باری دیگر نگرانی بازگشت به همه گیری کرونا و چالش‌هایش مردم را درگیر خود کرده است. متاسفانه این ویروس جدید کرونا و موج هشتم کرونا از کشور عزیزمان ایران نیز چندان دور نیست و زمزمه های آغاز همه گیری باری دیگر به گوش می‌رسد. در ادامه با ما، مجموعه بزرگ سلامت اول همراه باشید تا جزئیات این موج جدید را مورد بررسی قرار دهیم.
Omicron substrains
موج هشتم کرونا با زیر سویههای اومیکرون
کرونا ویروس Corona Viruses نام خانواده‌ای از ویروس‌ها است که هر بار با یک جهش ژنتیکی خاص، میزان کشندگی و تکثیر خود را تغییر داده و اثر جدیدی بر سیستم تنفسی پستانداران و پرندگان می‌گذارد. در طول دو سال همه گیری این ویروس منحوس، سویههای گوناگونی از کرونا اوج گرفته و موج جدیدی از این بیماری را به راه انداختند. این بیماری سبب شد اغلب افراد برای مراقبت از بیماران خود پرستار بیمار را انتخاب کنند.
تا پیش از این ۷ موج همه گیری از سویههای مختلف کرونا چون دلتا، اومیکرون و.. به راه افتاده بودند و حال در کریسمس و آغاز سال نو میلادی ۲۰۲۳ با آغاز موج جدیدی از همه گیری کرونا روبرو هستیم. موج جدیدی که با همه گیری زیر سویههای XBB و BQ1 در تمام دنیا به راه افتاده و آمار مرگ و میر را در روند صعودی قرار داده است. سویههای XBB و BQ1 از زیر مجموعه‌های جهش یافته سویه اومیکرون هستند.
حقیقت تعجب برانگیز این سویه کرونا مربوط به سرعت تکثیر فوق العاده بالایی است که دارد. تا روزهای آخر دسامبر سال ۲۰۲۲ میلادی تنها ۱۱ درصد از کرونا غالب جهان (به خصوص شرق آمریکا و چین) مربوط به این سویه بود. اما حال با گذشته یک هفته، بیش از ۴۵ درصد از موارد ابتلا به کرونا در جهان، مربوط به سویه XBB است. البته در مقابل سرعت تکثیر بالا، خوشبختانه این سویه کرونا کشندگی بالایی ندارد و در موارد ابتلا به ان، بیماری فوق العاده شدید و منتهی به مرگ کمتر دیده می‌شود.
آیا سویه جدید کرونا مصونیت ایمنی را دور می‌زند؟
همانطور که پیش‌تر نیز اشاره کردیم سویه جدید کرونا XBB قدرت سرایت بسیار بالایی دارد. همین ویژگی نیز سبب شده باری دیگر کرونا به ویروسی همه گیر تبدیل شده و موج هشتم را به راه بیندازد. یکی از مسائل مهم و بحث برانگیز در مورد این سویه کرونا، مواجهه آن با سیستم ایمنی واکسینه شده است. آیا این سویه ویروس می‌تواند سیستم ایمنی که به وسیله واکسن تقویت و در برابر بیماری مصون شده را درگیر کند یا خیر؟
متاسفانه آمار و ارقام ابتلا و مرگ و میر در اثر ویروس جدید کرونا ویروس نشان می‌دهد XBB و BQ1 به راحتی می‌تواند مصونیت سیستم ایمنی در اثر ابتلای قبلی و واکسینه شدن را دور بزند. پاسخ ایمنی در اثر ابتلا به سویههای قبلی کرونا ( لنفوسیت‌های خاطره B و T )، واکسن و ایمنی فعالی که در پی آن ایجاد می‌شود، هیچ یک نمی‌توانند سد محکمی در برابر ابتلا به این ویروس سریع تکثیر باشند. بنابراین در مورد جلوگیری از ابتلا به سویه جدید کرونا XBB نیز باید راه‌‌های پیشگیری مهم چون رعایت فاصله اجتماعی، استفاده از ماسک و دستکش را به پیش گرفت.
سویه جدید کرونا خطرناکتر از سویههای قبلی
با وجود اینکه XBB و BQ1 و به طور کلی سویههای BA5 کرونا ویروس ایمن‌گریزترین سویههای کرونا هستند، اما می‌توان آن‌ها را کم خطرترین سویه‌ها نیز دانست. این سویههای جدید کرونا از خانواده سویه اومیکرون کرونا هستند که نسبت به سویه دلتا خطر کمتری داشته و عوارض خفیف‌تری را متوجه فرد مبتلا خواهند کرد. اگرچه موج جدید کرونا در حال آغاز است و XBB وارد مرزهای کشور شده، اما می‌توان به کاهش مرگ و میر در اثر آن امیدوار بود.
خوشبختانه طبق آماری که از مبتلایان جدید کرونا در چین و ایالات متحده آمریکا به دست امده، این سویه کشندگی کمتری دارد و همچنین کمتر از سویههای قبلی فرد مبتلا را نیازمند بستری در بیمارستان می‌سازد. بنابراین هر چند که در موج هشتم کرونا با این سویه ویروس، جلوگیری از ابتلا دشوارتر است اما درمان و پایان موج آسان‌تر خواهد بود.
خطر سویه XBB برای افراد دارای نقص ایمنی
یکی از حساس‌ترین اقشار در همه گیری هر بیماری، به خصوص بیماری‌های ویروسی افراد دارای نقص ایمنی هستند. به عنوان مثال افرادی که از بیماری‌های اتو ایمن (خود ایمنی) رنج می‌برند، در مواجهه با ویروس کرونا بسیار حساس‌تر از افراد دارای سیستم ایمنی طبیعی خواهند بود. در حال حاضر، وقتی صحبت از سویه‌ای تا این حد مسری از عفونت تنفسی کرونا شده، نگرانی این بیماران نیز افزایش یافته است. با این که شدت کرونا در سویه جدید برای افراد عادی کمتر است، اما با سرایت بالا، این بیماری خطر زیادی را برای افراد دارای نقص ایمنی ایجاد می‌کند.
ویروس جدید کرونا خطر جدی برای افراد دچار نقص ایمنی محسوب می‌شود و باید به طور دقیق و محتاطانه‌ای از ابتلا به آن پیشگیری نمود. متاسفانه این ویروس مقاومت بالایی در برابر پادتن‌های تک دودمان (آنتی بادی‌های مونوکلونال) از خود نشان می‌دهد. آنتی بادی‌های مونوکلونال از سازوکارهای کاربردی برای تقویت ایمنی افراد دارای نقص ایمنی هستند که برای مقابله با سویه جدید کرونا کارآمد نخواهند بود.
دوز یادآور واکسن برای پیشگیری از سویه جدید کرونا
هر چند که همچنان داروی قطعی برای درمان کرونا معرفی نشده، اما تاثیر واکسن‌ها در تقویت ایمنی ثابت شده است. تاثیر به سزای واکسیناسیون در آمار مبتلایان و تلفات روزانه کرونایی با سویه جدید به خوبی مشهود است و طبق نظر محققان و متخصصان تزریق یادآور واکسن می‌تواند در پیشگیری و درمان کرونای جدید موثر باشد. دکتر کریمی (معاون درمان وزیر بهداشت) و دکتر جهانپور (سرپرست مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی) نیز طبق گفتگوهای اخیر در رابطه با ویروس جدید کرونا و پیک هشتم، تزریق دوز یادآور واکسن را پیشنهاد کرده‌اند.
موج هشتم کرونا در ایران
طبق آمار رسمی، متاسفانه تاکنون (اوایل دی ماه ۱۴۰۱) سه نفر مبتلا به سویه جدید کرونا در کشور شناسایی شده‌اند. وزیر بهداشت نیز نگرانی خود را از این بابت نشان داده و به مردم اطمینان داده‌اند که این سویه با قرنطینه کردن مبتلایان در حال کنترل است. همچنین ایشان افزوده‌اند که احتمالا با همه گیری این سویه در اوایل بهمن (از سه بهمن) وارد پیک هشتم کرونا خواهیم شد. اما جای نگرانی نیست. اگر پیشگیری‌های لازم صورت گیرد، با توجه به شدت کمتر این سویه، راحت‌‌تر می‌توانیم قله پیک را پشت سر بگذاریم.
علائم سویه جدید کرونا
برای پیشگیری، درمان سریع‌تر ویروس جدید کرونا و جلوگیری از شیوع بیشتر آن لازم است علائم سویه جدید را بشناسیم. به طور کلی علائم سویه جدید کرونا مشابه سایر اعضای این خانواده قدرتمند ویروس‌ها و به خصوص سویه اومیکرون هستند. با اینکه بیشتر علائم XBB و BQ1 شبیه سویههای قبلی کرونا است، اما این زیرسویه‌ها مثل اومیکرون و برخلاف دلتا، کمترین تاثیر را روی حس بویایی و چشایی می‌گذارند و همچنین اغلب با گلودرد آغاز می‌شوند. علائم زیر نیز از رایج‌ترین نشانه‌ها و عوارض بیماری کرونا در قالب سویه جدید XBB می‌باشند:
- گلودرد شدید (که معمولا علامت آغاز بیماری است)
- سردرد
- بیحالی و ضعف در عضلات
- درد معده
- حالت تهوع و استفراغ
- عطسه و آبریزش بینی
سخن پایانی سلامت اول
در این نوشته از مجموعه بزرگ پرستاری و ارائه خدمات بهداشت و درمان سلامت اول، به طور کامل و کاربردی به بررسی سویه جدید کرونا پرداختیم. در آخر، باید بدانید که استرس و اضطراب در مورد اخبار بیماری کرونا و… تنها سیستم ایمنی شما را تضعیف می‌کند. به منظور پیشگیری موثر از ابتلا به این سویه تنها لازم است دستورالعمل‌های پزشکی مرتبط با انتقال ویروس را جدی گرفته و ماسک، دستکش، الکل ضد عفونی و البته رعایت فاصله اجتماعی را به خاطر بسپارید.