تغذیه و سالمندی | متخصص تغذیه | متخصص تغذیه بالینی و رژیم درمانی

تغذیه و سالمندی یکی از مباحث علم تغذیه و رژیم غذایی است. با افزایش سن تغییرات فیزیولوژیک به آهستگی در تمام سیستم های بدن رخ می دهد. این تغییرات تحت تاثیر فاکتورهای بسیاری مانند رخدادهای زندگی ، بیماری ها ، ویژگی های ژنتیکی و فاکتورهای اقتصادی – اجتماعی قرار می گیرند. از جمله این تغییرات ، تغییر در حواس چشایی ، بینایی ، بویایی و غیره است که هر کدام به نحوی می توانند دریافت مواد غذایی افراد سالمند را تحت تاثیر قرار دهند. بارزترین این تغییرات در حس چشایی و بویایی است که منجر به کاهش تمایل مصرف غذا و یا افزایش استفاده از موادی مانند نمک ، شکر و چربی ها می شود. از دست دادن دندان ها از دیگر رخدادهایی است که می تواند باعث سختی در جویدن غذا و کاهش دریافت مناسب مواد غذایی شود. در ادامه این مقاله دکتر مهدی شادنوش ، بهترین متخصص تغذیه در تهران ، مفصل به این موضوع پرداخته است.

 

 

تغذیه در سالمندان

از نظر بسیاری از نسل های پیشین ما ، زیاد خوردن نشانه سلامتی می باشد. بنابراین ، وقتی یکی از اعضای مسن خانواده مثل پدربزرگ یا مادربزرگ ، وزنشان کاهش می یابد و دیگر تمایل زیادی به غذا خوردن نشان نمی دهند ، چه باید کرد؟ در این شرایط ، باید معیارهای خاصی را برای اجتناب از سوء تغذیه و پیامدهای ناشی از آن ، دنبال کنید.

زمانی که کودک بودید و به دیدار مادربزرگتان می رفتید ، او به آماده کردن غذاهای افسانه ای برای مهمانان شهرت داشت. با مهارت های آشپزی معروف مادربزرگ ، شما با یک کباب آبدار، شیرینی های خانگی، پای سیب خوشمزه و کیک شکلات بی نظیر ، پذیرایی می شدید ، ولی اکنون که او به سن خاصی رسیده است ، ظاهراً دیدگاهش نسبت به غذا تغییر کرده است. کسی که روزی از هر چیزی دو بار می خورد ، اکنون به اندازه یک گنجشک غذا می خورد. چه اتفاقی افتاده است؟

متاسفانه این موضوع که افراد مسن بالای 70 سال ، به اندازه کافی غذا نمی خورند و در نتیجه نیازهای تغذیه ای آنها تامین نمی شود ، امری غیرعادی نیست. در واقع ، با بالا رفتن سن ، متابولیسم ما نیز کاهش می یابد. این بدان معناست که بدن انرژی کمتری را برای انجام فعالیت های مختلف ، مصرف می کند. بنابراین ، طبیعی است که اشتهای فرد نیز کاهش پیدا کند. همچنین ، بعد از هر وعده منظم غذایی ، آنها زودتر احساس سیری می کنند. در بسیاری از موارد ، جای نگرانی نیست ؛ بجز مواردی که در آن ، کاهش به ظاهر نرمال اشتها ، به سوء تغذیه منجر شود.

 

 

نکاتی درباره تغذیه و سالمندی از بهترین متخصص تغذیه تهران

استفاده از طعم دهنده های متنوع غذایی مانند آب لیمو ، فلفل و ادویه های گیاهی می تواند تا حدی علاقه فرد را به غذا افزایش دهد. تغییرات عمومی در دستگاه گوارش مانند کاهش کلی در سرعت عملکرد و تغییر در ترشحات آن نیز ، بیشترین اثرات مستقیم را بر تغذیه فرد دارند. دریافت کافی آب و فیبر های غذایی می توانند در تنظیم مناسب عملکرد دستگاه گوارش موثر باشند.

برخی تغییرات نیز بطور غیرمستقیم بر وضعیت تغذیه فرد موثر اند. با افزایش سن ، توده عضلانی بدن تحلیل رفته و توده چربی افزایش می یابد. از طرف دیگر ، توانایی بدن برای سنتز پروتئین ها کاهش می یابد. این تغییرات ، می توانند عملکرد های حیاتی بدن را تحت تاثیر قرار دهند ، اما از جمله مهم ترین اثرات کاهش توده عضلانی بدن ، کاهش در متابولیسم پایه بدن و مستعد شدن فرد برای افزایش وزن است که با کنترل دریافت غذایی و افزایش فعالیت بدنی می توان تا حدی با آن مقابله کرد.

با افزایش سن ، توده استخوانی از دست می رود و فرد مستعد اختلالاتی مانند پوکی استخوان ، شکستگی های استخوانی و ناتوانی های جدی ناشی از آن می شود. ورزش های مقاومتی و دریافت کافی کلسیم از راه های مقابله با پیشرفت این بیماری هستند. ابتلا به سایر بیماری ها ، مانند بیماری های آترواسکلروتیک ، فشار خون بالا ، دیابت و مصرف داروهای متعدد مرتبط با این بیماری ها نیز در دریافت غذایی و وضعیت تغذیه فرد موثر اند.

بسیاری از داروها بر اشتهای فرد موثراند. برخی دیگر ، با تداخل با مواد مغذی جذب و استفاده آن ها را در بدن تحت تاثیر قرار می دهند و در طولانی مدت ، منجر به کمبودهای خاص تغذیه ای می شوند.

نیاز های خاص تغذیه و سالمندی

از نکات مهم مرتبط با تغذیه افراد سالمند ، این است که نیاز انرژی در این افراد کاهش می یابد ، ولی نیاز به مواد مغذی مانند ویتامین ها بالا باقی می ماند. به همین دلیل ، افراد سالمند باید از غذاهایی استفاده کنند که دارای دانسیته بالای مواد مغذی در مقایسه با انرژی شان باشند. به عنوان مثال ، شیر کم چرب محتوی مواد مغذی مشابه با سایر انواع شیر است ، اما به علت داشتن چربی کمتر ، انرژی کمتری دارد.

به علت کاهش جذب پروتئین ها و سنتز کمتر آن ها در بدن ، افراد سالمند نیازمند انواع پروتئین های با کیفیت بالا مانند تخم مرغ ، انواع گوشت های کم چرب و حبوبات هستند. کاهش کلی چربی در برنامه غذایی افراد سالمند ، منطقی ترین روش برای کاستن انرژی دریافتی است و در اکثر موارد ، به دلیل ابتلا افراد به بیماری های مزمن نیز مورد نیاز است.

با توجه به اینکه حدود 60 درصد نیاز انرژی باید از کربوهیدرات ها تامین شود ، استفاده از انواع کمپلکس آن ها مانند غلات کامل توصیه می شود. این گروه مواد غذایی ، به کنترل بهتر قند خون کمک می کنند و دریافت فیبرهای غذایی را نیز افزایش می دهند. فیبرها علاوه بر کمک به عملکرد مناسب دستگاه گوارش ، اثرات سلامتی بخش بسیار دیگری نیز دارند.

کمبودهای ویتامینی در بسیاری از افراد سالمند آشکار نیستند ، اما استرس هر نوع بیماری ممکن است منجر به از دست رفتن ذخایر و ایجاد کمبود در فرد شود. بدن قادر به ذخیره ویتامین های محلول در چربی است و معمولا افراد سالمند در خطر کمبود این ویتامین ها قرار ندارند. البته در صورتی که این افراد به میزان کافی در معرض نور مستقیم خورشید نباشند ، باید از محصولات غنی شده با ویتامین D استفاده کنند.

 

 

برای دریافت و جذب کافی آهن ، استفاده از میوه ها و سبزیجات غنی از ویتامین C ، همراه با غذاهای غنی از آن توصیه می شود. روی ، از جمله مواد مغذی است که در بهبود زخم ها و ارتقا اشتها فرد موثر است.  گوشت ها ، تخم مرغ و غذاهای دریایی از مهم ترین منایع آن هستند. این ماده مغذی در کنار ویتامین C، E، و فیتوکمیکال های لوتئین ، زآگزانتین و بتاکاروتن می تواند در پیشگیری یا کند کردن اختلال بینایی AMD یا تخریب ماکولای وابسته به سن موثر باشد.

بهترین راه برای دریافت این مواد مغذی مصرف روزانه 5 واحد میوه و سبزی ، به ویژه انواع دارای برگ های سبز تیره ، نارنجی و زرد است. مواد غذایی مانند انواع کلم ها ، بروکلی ، اسفناج ، نخودها ، پرتقال و طالبی دارای ویتامین E هستند و نقش بالقوه ای در پیشگیری از آلزایمر دارد.

نتایج مطالعات نشان داده ند ، این اثر ویتامین E با مصرف منابع غنی غذایی آن مانند روغن های گیاهی ، مغز دانه ها و غیره مشاهده می شود و مصرف آن به شکل مکمل موثر نمی باشد. کمبود ویتامین B12با از دست رفتن حافظه و اختلالات دیگر ، مانند انواع خاصی از آنمی همراه است. با توجه به کاهش جذب این ماده در سالمندی ، مصرف منابع غنی آن مانند گوشت ، مرغ ، ماهی ، تخم مرغ و غیره نیاز است.

دیگر نیازهای خاص تغذیه و سالمندی

علاوه بر تمامی مواد مغذی ذکر شده ، آب از مهم ترین موارد و دارای عملکردهای ضروری بسیاری مانند کاهش استرس کلیه و یبوست است که کمتر مورد توجه قرار می گیرد. با توجه به کاهش حس تشنگی با افزایش سن ، افراد باید توجه داشته باشند که به طور منظم ، انواع مختلف مایعات مانند آب ، شیر ، آبمیوه و غیره را مصرف کنند تا بدن آن ها در وضعیت هیدراته قرار داشته باشد.

همه افراد در همه سنین نیازمند تعداد زیادی از مواد مغذی برای حفظ سلامت هستند که با افزایش سن این موضوع اهمیت بیشتری می یابد. از طرف دیگر ، مانند همه گروه های سنی ، لذت بردن از مصرف طیف وسیعی از مواد غذایی برای افراد سالمند بسیار مهم است. از آنجایی که که هیچ نوع ماده غذایی یا مکملی دارای تمام انواع مواد مغذی نیست ، مصرف مواد غذایی متنوع برای دریافت این طیف وسیع مواد مغذی نیاز است.

برای تحقق این هدف ، توصیه هایی وجود دارد. به عنوان مثال ، یک وعده غذایی خوب باید حداقل دارای سه ماده غذایی با رنگ های متفاوت باشد یا استفاده از مواد غذایی با بافت های متفاوت مانند نان های تهیه شده از غلات کامل ، حبوبات پخته شده و مصرف حداقل 5 واحد میوه و سبزی توصیه می شود.

سوء تغذیه : علل و مخاطرات

اغلب ، فاکتورهای مختلفی در سوء تغذیه سالمندان دخیل می باشند. برخی از این فاکتورها عبارتند از :

• بیماری یا مشکل فیزیکی ( برای مثال سرطان ، عفونت و موضوعات گوارشی )
• بیماری روحی ( مثل افسردگی و اضطراب )
• بیماری نورولوژیکی ( مثل آلزایمر ، پارکینسون ، جنون )
• انزوا
• وابستگی
• مشکلات خانوادگی یا میان فردی
• موضوعات مربوط به دهان و دندان ( دندان مصنوعی نامناسب یا بیماری لثه )
• درمان ها و داروهای خاص
• جراحی

 

 

سوء تغذیه می تواند به بروز پیامدهای جدی در سلامت و رفاه یک شخص منجر شود. این پیامدها می توانند شامل از دست رفتن ماهیچه ، خستگی ، خطر افزایش یافته زمین خوردن ، مستعد بودن در برابر عفونت ، شدت یافتن بیماری های مزمن و غیره باشند. این موضوع ، همچنین در کاهش کیفیت زندگی و حتی بدتر ، کاهش امید به زندگی نیز دخیل می باشد. بنابراین ، درک علل و یافتن روش هایی برای جبران این موقعیت ، امری الزامی است.

مواد مغذی الزامی برای سالمندان

در تمام سنین ، ما باید انواع غذاها را با کمیت کافی به منظور تامین نیازهای تغذیه ای مان ، مصرف کنیم. ویتامین ها ، مواد معدنی ، پروتئین ها و کربوهیدرات ها ، همگی نقش خاص خود را ایفا می کنند ، چون همگی آن ها برای درست عمل کردن بدن انسان ، لازم و ضروری می باشند.

با این وجود ، برخی مواد مغذی باید در دوران سالمندی ، تحت نظارت ویژه قرار گیرند ، چون اغلب سالمندان ، مقدار کافی از آن ها را مصرف نمی کنند. این مواد مغذی برای حفظ سلامت سالمندان ، ضروری می باشد. در اینجا ، اطلاعاتی در خصوص برخی از مهمترین مواد مغذی ، در اختیار شما قرار داده می شود :

پروتئین یکی از مولفه های اصلی بدن انسان است. این ماده ، چندین نقش مهم را در بدن ایفا کرده و بطور برجسته در حفظ حجم ماهیچه ، مشارکت دارد. گفته می شود که 30 تا 50 درصد سالمندانی که در خانه سالمندان یا موسسات مشابه زندگی می کنند ، از کمبود پروتئین رنج می برند. فهرستی از غذاهای غنی از پروتئین عبارتند از :

1. گوشت و ماهی
2. تخم مرغ
3. لبنیات
4. حبوبات
5. آجیل و تخمه

افراد بالای 70 سال باید روزانه حداقل 0.8 گرم پروتئین به ازاء هر کیلوگرم از وزن خود را مصرف کنند ( 0.8g/kg/d ).

• کلسیم و ویتامین D

کلسیم و ویتامین D مواد مغذی ضروری برای استخوان ها می باشد. آن ها از بیماری پوکی استخوان که باعث شکننده شدن استخوان ها و افزایش خطر زمین خوردن تصادفی می شود ، جلوگیری می کنند. کلسیم و ویتامین D در غذاهای متعددی از جمله محصولات لبنی ، یافت می شوند. بسیاری افراد ، روزانه ، کلسیم و ویتامین D کافی مصرف نمی کنند. مسئولین سلامت عمومی ، جذب روزانه 1200 میلی گرم کلسیم و 800 تا 2000IU ویتامین D را برای افراد 50 سال و بالاتر ، توصیه می کنند. از پزشک خود در تهران بخواهید تا شما را در تحقق این اهداف یاری نماید. پزشک اغلب ، مصرف مکمل ها را توصیه می کند.

بیشتر افراد مسن ، روزانه به اندازه کافی فیبر مصرف نمی کنند. فیبر پر از فواید سلامتی می باشد. این ماده از یبوست جلوگیری کرده ، سلامت روده را حفظ نموده و سطح کلسترول را کاهش می دهد. غذاهای متعددی از قبیل نان سبوس دار و غلات ، سبزیجات ، میوه ها و حبوبات ، حاوی فیبر می باشند. مردان بالای 70 سال ، باید روزانه 30 گرم فیبر مصرف کنند ، در حالی که زنان به روزانه 21 گرم فیبر نیاز دارند. در صورت نیاز ، پزشک می تواند یک مکمل فیبر را بر یک مبنای مصرف روزانه ، توصیه نماید.

 

 

راهنمای غذایی سالمندان

• ترجیحات مواد غذایی

به منظور تضمین سلامت ، کلیه افراد باید با یک متخصص تغذیه در تهران مشورت کنند. پزشک برترین مرجع برای داشتن رفتارهای غذایی سالم ، در طی چندین سال می باشد ، که کمیت ها و نوع غذای پیشنهادی را ارائه می دهد. دنبال کردن توصیه های پزشک ، به شما در تامین نیازهای ویتامین ، مواد معدنی و دیگر عناصر مغذی ، و نیز کاهش خطرات مشکلات سلامتی خاص ، کمک خواهد کرد.

• توصیه های محرک اشتها

برخی نکات وجود دارند که افراد سالمند می توانند ، به منظور تامین نیازهای تغذیه ای روزانه خود ، از آن بهره مند شوند:

1. روزانه جذب انرژی کافی داشته باشید. رژیم یک سالمند ، باید حداقل 1500 کالری برای زنان و 2000 کالری برای مردان را تامین کند.
2. اگر میوه و سبزیجات کافی نمی خورید ، حتماً مصرف مکمل های ویتامین و مواد معدنی را مد نظر قرار دهید.
3. اگر احساس گرسنگی نمی کنید ، رژیم غذایی خود را با افزودن محصولات جایگزین وعده غذایی ، کامل کنید. آیتم های متعددی وجود دارند که می توانید از میان آنها انتخاب کنید مانند پودینگ و نوشیدنی های مغذی. برای انتخاب یک گزینه صحیح ، از توصیه های پزشک خود کمک بگیرید.
4. جهت دریافت توصیه های شخصی ، با متخصص تغذیه مشورت کنید.

غذاهای ممنوعه در سالمندان

غذاهایی که برای سالمندان ممنوع هستند ، اغلب شامل موادی می شوند که ممکن است بر روی سلامتی آن‌ ها تأثیرات منفی داشته باشند یا احتمال دارد باعث افزایش خطر بروز برخی از بیماری‌ ها و مشکلات سلامتی شوند. در زیر ، به برخی از غذاهای ممنوعه در سالمندان اشاره خواهیم کرد:

• فست‌فود و غذاهای پرچرب. مصرف بیش از حد غذاهای پرچرب و فست‌فود می‌تواند منجر به افزایش کلسترول خون و افزایش خطر بروز بیماری‌های قلبی و عروقی گردد. بنابراین ، سالمندان باید از مصرف این نوع غذاها حتی الامکان پرهیز کنند.
• شکر و محصولات شیرین. مصرف بیش از حد شکر و محصولات شیرین می‌تواند باعث افزایش قند خون و مشکلات دیابتی در سالمندان شود. بنابراین ، بهتر است مصرف شکر و شیرینی‌ها را کاهش داده و به جای آن از منابع قند طبیعی ، مانند میوه‌ های تازه و میوه‌ های خشک بدون شکر استفاده کنند.
• نمک و غذاهای غنی از نمک. مصرف بیش از حد نمک می‌ تواند موجب افزایش فشار خون و خطر بروز بیماری‌ های قلبی و عروقی شود. بنابراین ، سالمندان باید مصرف نمک را کاهش داده و به جای آن از ادویه‌ های طبیعی و مواد غذایی کم نمک استفاده کنند.
• غذاهای پراکسیداسیون شده و غذاهای پرفلز. مصرف غذاهای پراکسیداسیون شده مانند غذاهای چربی‌دار شده و غذاهای پرفلز می‌ تواند باعث افزایش رسوبات چربی در عروق خونی و خطر بروز انسداد عروقی شود. بنابراین ، بهتر است از مصرف این نوع غذاها کاهش داده شود.
• الکل. مصرف الکل بیش از حد می‌ تواند خطر بروز بیماری‌های کبدی و مشکلات گوارشی در سالمندان را افزایش دهد. بنابراین ، بهتر است مصرف الکل را به حداقل ممکن کاهش داده یا کلاً آن را از رژیم غذایی حذف کنید.

در کل ، سالمندان برای حفظ سلامتی خود و جلوگیری از بروز مشکلات سلامتی باید از مصرف غذاهای سالم و متعادل ، کم نمک و کم چربی و با مقدار مناسب قند ، استفاده کنند. همچنین ، مشاوره با پزشک و تغذیه‌شناس در تهران برای انتخاب بهترین رژیم غذایی برای وضعیت و نیازهای شخصی بسیار مفید خواهد بود.

از آنجایی که تغذیه مناسب ، مبنای سلامت است ، حفظ آن در تمامی مراحل زندگی اهمیت دارد. برای سالمندان ، رژیم غذایی فقیر ، می تواند پیامدهای بسیاری را به همراه داشته باشد. سالمند خانواده خود را که دوست دارش هستید ، در مسیر یک رژیم غذایی متوازن و سالم ، درست همانگونه که او در دوران جوانی اش از شما مراقبت می کرد ، همراهی نمایید.