همزمان با نوزدهمین همایش سالیانه انجمن پزشکان عفونی کودکان ایران که در بیمارستان میلاد تهران به مدت سه روز برپا شده است، دکتر ناصر کلانتری متخصص بیماری‌های کودکان و رئیس پیشین انستیتو تحقیقات تغذیه ای و صنایع غذایی کشور بر مصرف مکمل‌های غذایی و دارویی ضروری توسط کودکان و نوزادان تاکید کرد.
دکتر ناصر کلانتری با بیان اینکه ریزمغذی‌ها شامل انواع ویتامین‌ها و املاح باید طی سنین مختلف در تغذیه انسان مورد توجه قرار گیرند، گفت: از تولد تا شش ماهگی، ویتامین آ+دی، از شش ماه تا دو سالگی ویتامین‌های آ+دی+قطره آهن و از سن دو سالگی به بعد ویتامین دی، مکمل ضروری برای بدن بوده و مصرف آن اجباری است.
وی افزود: شیوع کمبود ویتامین دی تقریبا حدود ۶۵ تا ۷۰ درصد از مردم جهان را درگیر کرده است و اکثر کودکان و بزرگسالان کشورمان کمبود ویتامین دی دارند. در پروتکل‌های کشور تاکید کردیم که باید برای همه مردم به طور روزانه ۱۰۰۰ واحد و یا ماهانه ۵۰ هزار واحد ویتامین دی تجویز شود.
وی گفت: اثرات سوء کمبود این ویتامین بسیار زیاد است به گونه‌ای که کمبود ویتامین دی بدن را در برابر بروز بیماری‌های عفونی، آلرژی، آسم، مستعد می‌کند. اگر یک متخصص آسم و آلرژی به یک بیمار دارو بدهد اما در بین داروها ویتامین دی تجویز نشود، به اعتقاد ما این اقدام وی مردود و غیر قابل قبول است چون دانش کافی برای درمان بیمار مبتلا به آسم و آلرژی ندارد مگر اینکه طبق آزمایشات، بیمار نیازی به این ویتامین نداشته باشد.
این استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به بحران سیستم ایمنی که در ریه ایجاد می‌شود و موجب بروز آسم، مشکلات عفونی دستگاه تنفس، کرونا و غیره خواهد شد و در اصل با کمبود ویتامین دی ارتباط مستقیم دارد، افزود: پس از سن دو سالگی مصرف ویتامین دی ضروری است و توصیه می‌شود تا سن مدرسه، دستکم روزانه هزار واحد خوراکی مصرف شود و از ۷ تا ۶۰ سالگی، ماهانه یک دوز ۵۰ هزار واحدی و از ۶۰ سال به بعد ماهانه دو عدد ویتامین دی ۵۰ هزار واحدی توسط افراد مصرف شود.
وی درباره اهمیت مصرف آهن گفت: چون در کشور ما کمبود منابع و کاهش مصرف گوشت قرمز و پروتئین حیوانی داریم، به طور جایگزین باید از مکمل‌های حاوی آهن و روی مصرف شود، اگرچه بهترین منابع تامین این دو عنصر مهم و ضروری از طریق منابع پروتئین حیوانی است. درمان کم‌خونی با مکمل‌های دارویی یا خوراکی مربوطه در افراد وقتی تکمیل می‌شود که مکمل حاوی روی نیز همراه آن تجویز شود چون این افراد به طور یقین کمبود آهن و روی را به طور همزمان دارند.
این عضو انجمن علمی تغذیه کودکان ایران گفت: بررسی کشوری ما حاکیست که دستکم ۶۵ تا ۷۰ درصد از جوانان و نوجوانان مناطق محروم کشورمان دچار کمبود عنصر روی هستند. توصیه می‌شود که یک سوم نیاز هر فرد یعنی معادل پنج میلی‌گرم روی مصرف شود. البته طرح غنی‌سازی آرد با آهن و سایر ریزمغذی‌ها به واسطه مصرف زیاد نان باید در کشور خیلی جدی گرفته شود.
وی با حضور در غرفه شرکت پوراطب گستر ایرانیان که در فضای نمایشگاهی نوزدهمین همایش سالیانه انجمن پزشکان عفونی کودکان ایران برپا شده است، گفت: درمان و یا پیشگیری از کم‌خونی، به واسطه مصرف مکمل آهن برای کودکان توصیه می‌شود. قطره آهن لیپوزومال به دلیل خوشمزه بودن و جذب مناسب، انتخاب خوبی محسوب می‌شود و عارضه سیاه شدن دندان کودکان را نیز به همراه ندارد.
کلانتری گفت: دستورالعمل کشوری تجویز آهن برای افراد زیر ۱۲ سال در یک کمیته بین‌المللی که من هم عضو آن بودم سال‌ها پیش در لیون فرانسه تدوین و اعلام شد. براساس این دستورالعمل از ۲ سال تا ۱۲ سال به طور سالانه اما فقط به مدت سه ماه پشت سرهم و پی‌درپی باید تمام جمعه‌ها، فقط ۳۰ قطره آهن معادل دو قطره‌چکان پُر حاوی قطره آهن به فرزندمان بدهیم چون هر قطره‌چکان حاوی یک سی‌سی و معادل ۱۵ قطره است. تداوم این اقدام هر سال یک مرتبه توصیه می‌شود اما برای فرزندان بالای ۱۲ سال باید این روش سالانه به مدت چهار ماه انجام شود. دختران در سن بلوغ به دلیل شروع دوران قاعدگی و پسران از سن بلوغ حدود ۱۴ سالگی، برای تامین حجم عضلات بدن نیاز به مصرف آهن کافی دارند که باید سالانه چهار ماه پی‌درپی هر جمعه (به طور هفتگی)، ۳۰ قطره آهن بخورند که در مجموع ۱۶ جمعه پشت هم خواهد شد.
نقش ویتامین‌ها و املاح معدنی در درمان بیماری‌های عفونی
کلانتری گفت: البته باید در دوران بیماری‌های عفونی دستگاه تنفسی به برخی ویتامین‌های دیگر مانند ویتامین آ نیز به طور جدی توجه شود. وقتی بدن کودک با کمبود این ویتامین مواجه شود سلول‌های مخاطی بدن به خصوص ریه و روده‌ها دچار عملکرد ناقص می‌شوند و کمبود این مخاط موجب استقرار ویروس‌ها و باکتری‌ها در بدن فرد می‌شود، سیستم ایمنی سلولی به هم می‌ریزد و آنتی‌بادی برای مقابله با عامل بیماری‌زا ساخته نمی‌شود.
وی افزود: مصرف ویتامین‌ها و املاح ضروری، هم قبل از بیمار شدن و هم در طول دوران بیماری کودک، همچنین برای افزایش سرعت بهبودی بیماری و کاهش طول مدت بیماری و شدت بیماری دخالت جدی دارد. عفونت‌های کودکان که امروزه شیوع بیشتری پیدا کرده به علل مختلفی بستگی دارد و اگر درمان درست انجام شود و در مواردی که ضرورت ندارد آنتی‌بیوتیک تجویز نشود. همچنین اگر سیستم ایمنی کودک صحیح عمل کند، به طور حتم سرعت بهبودی نیز بیشتر خواهد شد. از سوی دیگر آبرسانی کافی به بدن کودک و خوردن ریزمغذی‌ها، گوشت، حبوبات، سبزیجات و لبنیات خیلی کمک‌کننده است.
به اعتقاد من همچنان و هنوز وجود ویروس کووید و اُمیکرون در جامعه موجب تکرر بروز بیماری در افراد و کودکان شده است. کووید اشکال متنوعی دارد و تجربه شخصی من نشان داده که کودکان ما با هر دفعه ابتلا، دستکم پنج مرتبه بازگشت عفونت را تجربه خواهند کرد و هر دفعه با چند علامت خاص مراجعه می‌کنند.
کلانتری گفت: تقریبا در اکثر این چندین مرتبه‌ای که کودک با شکلی از کووید به مطب پزشک مراجعه می‌کند یک نکته تقریبا واضح است. بسته شدن بینی بدون ترشح زیاد، خستگی و بی‌حالی امروزه مهمترین علائم کووید مجدد در کودکان ما هستند. پزشک باید به این نکته برسد که شروع بیماری این کودک مربوط به دو ماه پیش است و بعد از یک کووید شدید با علائم تب، بدن درد، آب‌ریزش بینی، بی‌حالی، سردرد، بی‌اشتهایی، سرفه‌های شدید و مزمن اما مدت کمی بهبودی حاصل کرده اما در واقع کووید هنوز برطرف نشده است. چون کووید یک بیماری عفونی مزمن است. نکته مهم اینکه وقتی علائم بالینی کووید برطرف می‌شود و کودک به ظاهر بهبود یافته و خوب است اما سه تا چهار هفته بعد شاهد بازگشت فعال این ویروس با علائم جدیدتر در بدن کودک هستیم. تب خفیف اما مزمن نشان‌دهنده فعال بودن ویروس در بدن و سیستم ایمنی کودک است که مادر به سختی متوجه این موضوع می‌شود اما یکباره کودک با یک تب شدیدتر، بسته شدن بینی و سرفه و التهاب چشم‌ها مواجه می‌شود و گاهی با گوش درد نیز همراه است. نکته جالب اینکه کمتر کسی متوجه این مکانیسم بیماری است. گاهی همین مزمن بودن ماهیت اصلی بیماری در بدن کودکان موجب بازگشت یک تا پنج بار بیماری در آنها می‌شود. این رخداد باعث افزایش حجم و تعداد بیماران در جامعه می‌شود. در واقع کودک یک مرتبه به ویروس آلوده می‌شود اما مجدد چند بار دیگر با فواصل چند هفته‌ای علائم در بدن او تکرار می‌شود و جامعه، دانش‌آموزان و مدرسه را نیز درگیر خود می‌کند. همه دقت کنیم که نباید به هیچ عنوان به این کودکان آنتی‌بیوتیک بدهیم مگر اینکه عفونت ثانویه رخ داده باشد. التهاب چشم و اوتیت گوش میانی نشانه نیاز به آنتی‌بیوتیک است. البته تنفس تند و نامنظم نیز علامتی از عفونت ریه است.
کلانتری با اشاره به اینکه تغذیه کودکان مبتلا به کرونا با کودکان مبتلا به آنفلوآنزا و سرماخوردگی تفاوت دارد، گفت: اگر پزشک تشخیص کرونا بدهد باید سه دسته ماده غذایی برای کودک محدود شود. تمام تنقلاتی که کودکان می‌خورند مانند انواع فست‌فود و نوشابه‌ها باید ممنوع و محدود شود چون این تنقلات حاوی چربی و شکر هستند و سوخت و خوراک ویروس کووید برای تکثیر و ماندگاری در بدن کودکان، همین چربی و قند است. نکته دیگر اینکه خوردن شیر در دوران کرونا توصیه نمی‌شود اما ماست و پنیر مشکلی ندارد چون شیر موجب افزایش ترشحات مخاطی و بروز مشکلات تنفسی بیشتر و سرفه خواهد شد. برخی میوه‌ها نیز شدت ترشح مخاطی و سرفه را بیشتر می‌کنند و نباید در دوران بیماری مصرف شوند مانند کیوی، آناناس، توت فرنگی، هندوانه، خربزه و ملون.
تغذیه کودکان و نقش مکمل آهن
کلانتری گفت: به دلیل دریافت ناکافی گوشت حتی در دوران شیرخواری از ترس سنگین بودن هضم، متاسفانه مادران از گوشت پخته شده در غذای کمکی کودک خود استفاده نمی‌کنند و به جای آن انواع نشاسته، پوره سیب‌زمینی و پوره هویج می‌دهند اما به اعتقاد من اولین غذای کمکی کودک باید حاوی پوره گوشت باشد چون سهل‌الهضم است. چون در دستگاه گوارش نوزاد “تریپسین و کیموتریپسین” وجود دارد اما وقتی نوزاد نشاسته و آرد برنج می‌خورد چون هنوز آنزیم آمیلاز وجود ندارد در نهایت نشاسته در روده بزرگ نوزاد تجزیه می‌شود که متاسفانه موجب ایجاد نفخ، باد شکم و دل درد نوزاد می‌شود. برخی مردم به خاطر باور غلط و یا عدم اطلاع‌رسانی پزشکان متاسفانه با وجود توان مالی، از دادن پوره گوشت به فرزند نوزاد خود امتناع می‌کنند.
رئیس پیشین انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور گفت: باید دانست که از تولد تا شش ماهگی تغذیه با شیر مادر، بعد از شش ماهگی ادامه تغذیه با شیر مادر و غذای کمکی با توجه ویژه به تامین آهن موردنیاز از غذا تا دو سالگی و بیشتر توصیه می‌شود.
کلانتری گفت: در بررسی و مطالعه علمی موسوم به “پورا” که من و همکارانم چند سال پیش انجام دادیم مشخص شد که کودکان زیر ۱۸ ماه “آنمی فقر آهن” دارند، پس باید تلاش کنیم که نیاز روزانه کودکان به آهن را به بدن آنها برسانیم. توصیه به مصرف دو میلی‌گرم آهن به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است. نکته اینکه وقتی نوزاد به شرایط سنی می‌رسد که امکان آب خوردن دارد یا فرینی می‌خورد، اسیدیته معده بر هم ریخته و به همین خاطر جذب آهن شیر مادر در دستگاه گوارش به ۱۰ درصد کاهش پیدا می‌کند اما در بهترین حالت که همه شرایط خاص مهیا باشد ۵۰ تا ۸۰ درصد آهن موجود در شیر مادر قابلیت جذب در بدن نوزاد را دارد. به همین خاطر در تغذیه نوزادان بر مصرف مکمل آهن از شش ماهگی تاکید شده است. امروزه به دلایل مختلف حتی گاهی می‌توان توصیه داشت که از پنج ماهگی تجویز مکمل آهن را شروع کرد. البته بهترین حالت جذب آهن از منابع حیوانی (گوشت قرمز خالص) در بدن افراد بالغ حدود ۱۸ درصد است و خوردن مکمل آهن برای برخی افراد ضرورت دارد.
